بحران انرژی؛ مشکل سازترین مشکل در صنعت خودرو و قطعات یدکی

در نیمه اول سال 1403 صنعت خودرو و قطعه سازی ایران با چالش های فراوانی مواجه شد و شرایط آشفته ای را تجربه کرد. علیرغم امید به بهبود وضعیت با تغییر دولت، مشکلاتی از قبیل تشریفات پیچیده گمرکی، کمبود نقدینگی، نوسانات ارزی و بحران انرژی همچنان پابرجاست. این وضعیت نه تنها بر تولید خودرو تأثیر منفی گذاشت، بلکه فشار بر تولیدکنندگان قطعات یدکی را نیز افزایش داد. از سوی دیگر، نبود رویه های موثر در وزارتخانه های مربوطه و عدم همکاری نهادهای مختلف در حل مشکلات، شرایط را پیچیده تر کرد. با وجود تغییر دولت و امید به رویکرد جدید، بدون تغییر اساسی در سیاست های قیمتی، آزادسازی واردات و حل بحران انرژی، امیدی به بهبود وضعیت این صنعت نیست. این مشکلات می تواند مانع از تحقق طرح های تولید و بهبود صنعت خودرو در نیمه دوم سال جاری و حتی سال های آینده شود. در این زمینه با امیدریزایی، فعال و کارشناس صنعت خودرو و قطعات یدکی گفت وگو کردیم.

نیمه اول سال 1403 رو به پایان است. در حوزه خودروسازی و اجزای آن، با توجه به وضعیت آشفته تولید، بازنده و متضرر اصلی کدام بخش بود؟

حقیقت این است که در این شش ماه، وضعیت بدتر شده است، نه بهتر. مراحل ترخیص، فرآیند گمرکی، نقدینگی، ارز و پرداخت از خودروساز به قطعه ساز و همچنین بحث برق و برق همچنان ادامه دارد. ما نباید منتظر تغییر در این شرایط باشیم. دلیل اصلی این امر که امسال بیشتر نمایان شد، تغییر دولت بود. امسال دو سه ماه وزارتخانه ها تعلیق شدند و اقدام خاصی صورت نگرفت. از سوی دیگر، هم خودروساز و هم سازنده قطعات یدکی متضرر شدند. البته قطعه سازان بیشتر متضرر شدند چرا که ابتدا باید مشکلات خودروسازان حل شود و سپس نوبت به رفع مشکلات قطعه سازان می رسد. بر این اساس می توان گفت که شرایط قطعه سازان بسیار بدتر از خودروسازان است. گردش مالی خودروسازان نسبت به سال گذشته کاهش یافته است و البته ممکن است تا پایان شهریور اتفاقاتی بیفتد و نسبت به سال قبل وضعیت بهتر شود. اما در این شش ماه تغییر قابل توجهی ایجاد نشده است. همه امیدوارند که وزارت جدید با ساختار و برنامه جدید وارد میدان شود.

برای تغییر شرایط صنعت خودرو چه اتفاقی باید بیفتد؟

فرمول ها و رویه های گذشته دیگر معتبر نیستند و باید تغییرات اساسی رخ دهد. بر اساس آنچه در اخبار شنیده می شود، دولت و وزارتخانه به این نتیجه رسیده اند که سناریوی قیمت های دستوری پاسخگو نیست. از سوی دیگر بحث انحصاری و ممنوعیت واردات کمکی به خودروسازی و قطعات یدکی نمی کند. هر دوی این نتایج نشان دهنده امید برای تغییر رویه، زیرساخت و رویه های قبلی است. همه امیدوارند که مسیر، هدف و روند جدید تحولی را در صنعت خودرو ایجاد کند. اما در عین حال، نباید فراموش کرد که در واقعیت، اکثر این رویدادها تحت کنترل وزارتخانه نیستند و سایر عوامل باید در ارتباط با وزارت حریم خصوصی کار کنند. به عنوان مثال در بحث بانکی تنها نقدینگی نیست که نقش تعیین کننده ای دارد، بلکه فرآیند ثبت گشایش و اعتبار اسنادی نیز نقش اساسی دارد. بانک مرکزی باید با خصوصی سازی و گمرک برای تسهیل در ترخیص کالا، جاده و حمل و نقل در زمینه حمل و نقل داخلی و خارجی کالا همکاری کند. اینکه گفته می شود این وزارتخانه به تنهایی سیاست تغییر صنعت خودرو را در پیش خواهد گرفت، درست نیست، اما این موضوع نیازمند همکاری چند وزارتخانه است. حتی وزارت کار و تامین اجتماعی نیز باید در این زمینه همکاری کند.

تیم اقتصادی را چگونه ارزیابی می کنید؟ به نظر شما مشکلاتی که در سه سال گذشته در مقطع کارشناسی وجود داشت حل می شود؟

واقعیتی که نمی توان کتمان کرد این است که تیم و کارکنان دولت جدید در مقایسه با دولت قبل چندان شناخته شده نیستند. این می تواند هم خوب باشد و هم بد. خوب است زیرا افراد جدید با ایده های جدید می آیند و می تواند نتایج مفیدی داشته باشد. مسئله نگران کننده این است که اگر از شرایط آگاه نباشند و آن را تجربه نکرده باشند، ممکن است تصمیم درستی نگیرند. البته من به موضوع اول خوشبین هستم و معتقدم هر فردی با نگاه و رویکرد جدید می تواند تغییر ایجاد کند و مجموع تغییرات خوب و بد در نهایت مثبت است. در این شورای دولتی، قشر زیادی از مردم سابقه وزارت را در گذشته نداشته اند که می تواند مایه امیدواری باشد. استفاده از وزرایی که قبلاً منصوب شده اند منجر به ظهور راه حل جدیدی نمی شود. اما افرادی که بدون سابقه قبلی می آیند، شاید با ایده های جدید خود تحولی ایجاد کنند، امیدوارم اینطور باشد و فکر می کنم باید منتظر اتفاقات خوب باشیم.

«نحوه مدیریت و حل بحران انرژی در کشور اعم از آب و برق در تابستان و گاز در زمستان»، «تشخیص چشم‌انداز تهدیدات خارجی با برگزاری انتخابات آمریکا»، «تعیین محدوده نرخ ارز». نوسانات تا پایان سال» و «تعیین تکلیف قیمت بنزین چهار عامل چشم‌انداز سال آینده برای صنعت و اقتصاد ایران است».
چه عامل دیگری را باید در بحث تغییرات صنعت به ویژه صنعت خودرو در نظر گرفت؟ اساسا در سال های اخیر چه چیزی کم شده است؟

حقیقت دیگر این است که نباید همه چیز را به تیم و وزرا پس داد و بدون رفع موانع بیرونی انتظار تحول داشت. ما باید شرایط خود را در تعامل با جهان بهبود دهیم. این فرآیند فرآیند بهبود است. اخبار و تجارت دو بحث مجزا هستند. در حال حاضر اخبار خوب است و روند مذاکرات و تصمیم گیری ها خوب به نظر می رسد و امیدواریم در میدان نیز این اتفاق بیفتد. البته نباید فراموش کرد که محدودیت های داخلی به هر نحوی تاثیر دارد. یکی از موضوعات دولت جدید، تحویل بنزین خریداری شده با ارز آزاد بدون یارانه است. این یک اشتباه نیست، اما به شرطی که درآمد متناسب با آن افزایش یابد. خوب است که طی شش ماه گذشته روند تغییرات ارز حداقلی بوده و توانسته تثبیت شود. اگر قیمت بنزین بخواهد تغییر کند، این می تواند روی ارز هم تاثیر بگذارد. این تغییرات بر روی لبه باریکی حرکت می‌کنند که تغییر در هر قسمت می‌تواند تاثیر مثبت یا منفی بر سایر قسمت‌ها داشته باشد. به نظر من چالش بزرگ پیش روی دولت نحوه مدیریت تصمیماتی مانند لغو قیمت دستوری، آزادسازی واردات و حفظ نرخ ارز و عامل بنزین در کنار هم است که تاثیر مثبتی خواهد داشت. به نظر من این بزرگترین چالش برای دولت است. یعنی مدیریت چندین عامل که بر یکدیگر تأثیر مثبت و منفی دارند تا سه عامل مصرف کننده، تولیدکننده و دولت از آنها راضی باشند. اگر بتوان این مشکل را حل کرد، کار بزرگی انجام شده است.

با توجه به هدف گذاری تولید در سال جاری، بحث افزایش تولید باید تا پایان امسال محقق شود، اما برای رسیدن به این هدف، برق کافی نداریم و گفته می شود که احتمالا این روند در سال آینده تشدید خواهد شد. این وضعیت چه تاثیری بر تولید خودرو دارد؟

تاثیر بحران انرژی فراتر از صنعت خودرو است. مشکل خشکسالی و کمبود برق و گاز مشکل ریشه ای است. ما فرض می کنیم که این مشکلات حل شود. در غیر این صورت همه چیز به هم می ریزد و هیچ کاری نمی توانیم بکنیم. حتی اگر مسائل دیگر را کنترل کنیم، چیزی به دست نمی آوریم. مثل تولید خودرو است اما هیچ روش مدرنی وجود ندارد. با این فرض می توانیم در صورت رفع مشکل جاده، چرخش خودرو را افزایش دهیم. اینطور نیست که ما خودروهای بنزینی تولید کنیم و بنزین نداشته باشیم یا خودروهای برقی تولید کنیم و برق نداشته باشیم. ما فرض می کنیم که این مشکلات حل شود.

کارشناسان حوزه خودرو تایید می کنند که در صورت آزادسازی قیمت ها باید تولید نیز افزایش یابد و در غیر این صورت تاثیر مثبت افزایش قیمت ها بر صنعت خودرو و بازار خنثی می شود. ارزیابی شما در این زمینه چیست؟

بحران انرژی قطعا بزرگترین چالش دولت است و مشکلی فراتر از مشکلات صنعت و بازار خودرو از جمله قیمت گذاری اجباری است. اگر بحران انرژی حل نشود، دولت در هیچ شاخصی موفق نخواهد بود و هر تصمیمی بی اثر خواهد بود.
افزایش تیراژ تجهیزات تولیدی که دو یا سه روز در هفته برق دریافت نمی کنند امکان پذیر نیست. از طرفی در زمستان هم مشکل داریم.

اگر با همین شرایط پیش برویم، وضعیت صنعت را در پایان سال چگونه ارزیابی می کنید؟

با توجه به اینکه تقریباً نیمه اول سال گذشته و در نیمه دوم سال تعطیلات سال نو، سال نوی چینی، انتخابات ایالات متحده و هزینه های دو برابری در پایان سال داریم، در بهترین حالت، چیز زیادی نخواهیم داشت. تفاوت نسبت به توزیع سال گذشته
اگر چشم انداز ما مثبت باشد، ممکن است نسبت به سال گذشته 10 تا 15 درصد افزایش تولید داشته باشیم. با توجه به اینکه زمان را نیز از دست دادیم، به نظر می رسد تولید تقریباً مشابه سال گذشته باشد.

انتظار دارید این شرایط برای سازنده قطعه چگونه ادامه یابد؟

امسال قطعه ساز مشابه یک خودروساز نتوانسته با همان تعادل و شرایط بیشتر تولید کند. چون تنش در بازار نبود. سال آینده باید در دو ماه آخر سال بررسی شود. سال آینده قابل پیش بینی نیست.

بر این اساس وضعیت صنعت و اقتصاد کلان کشور در دو ماه پایانی سال چگونه باید باشد تا در سال آینده شاهد وضعیت بهتری باشیم؟

«نحوه مدیریت و حل بحران انرژی در کشور اعم از آب و برق در تابستان و گاز در زمستان»، «تشخیص چشم‌انداز تهدیدات خارجی با برگزاری انتخابات آمریکا»، «تعیین محدوده نرخ ارز». نوسانات تا پایان سال» و «تعیین تکلیف قیمت بنزین چهار عامل تعیین کننده چشم انداز صنعت و اقتصاد ایران در سال آینده است، اگر هیچ کدام از این موارد مثبت نباشد، بر سیاست های کل کشور در سال آینده تأثیر می گذارد».