در حالی که صنعت خودرو در ایران با چالش هایی مانند ضعف زیرساخت ها، انحصارطلبی و دوری از فناوری های روز مواجه است، کارشناسان بر این باورند که توسعه این صنعت نیازمند نقش بخش خصوصی، تعامل نزدیک با دانشگاه ها، حمایت های هدفمند دولت و حرکت به سمت نوآوری است.
مسعود برومند، عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی امیرکبیر در گفت و گو با روزنامه دنیای خودرو به تحلیل وضعیت فعلی صنعت خودرو در ایران پرداخت و بر ضرورت تعامل دانشگاه، صنعت و دولت تاکید کرد. وی در این گفت و گو با اشاره به اهمیت سرمایه گذاری در نوآوری و حرکت به سمت خودروهای برقی، چالش ها و فرصت های ساختاری پیش روی صنعت خودرو را بررسی و راهکارهایی را برای توسعه پایدار این صنعت ارائه کرد.
مهمترین موانع توسعه صنعت خودرو در ایران چیست و چه عواملی بر رشد و توسعه این صنعت تأثیر می گذارد؟
یکی از چالش های اساسی در صنعت خودرو عدم شفافیت در سیاست گذاری است که باعث شده بسیاری از تصمیمات اقتصادی به صورت ناگهانی و بدون برنامه ریزی صحیح اجرایی شود. همچنین تعدد قوانین و مقررات متناقض در حوزه های مختلف اقتصادی موجب سردرگمی بازارها و ایجاد فضای ناپایدار برای سرمایه گذاران می شود.
فقدان ارتباط موثر بین سیاستمداران و صنعت نیز مشکلاتی را در برنامه ریزی و اجرای تصمیمات اقتصادی ایجاد می کند. تمرکز بیش از حد بر سیاست های کوتاه مدت به جای استراتژی های بلندمدت، یکی دیگر از مشکلات عمده در سیاست گذاری اقتصادی است.
یکی دیگر از موانع مهم توسعه صنعت خودرو در ایران، نبود تعامل فشرده، مؤثر و متقابل صنعت خودرو و دانشگاه است که در برخی سال ها تقویت شده اما محدود و پراکنده بوده است.
در کشورهایی که صنعت خودرو با موفقیت توسعه یافته است، ارتباط نزدیکی بین مؤسسات دانشگاهی و صنعتی وجود دارد. فقدان نوآوری در فرآیند ساخت و طراحی خودرو یکی از چالش های اساسی این صنعت است. علاوه بر این، ضعف در زیرساخت های تولید به ویژه در تامین قطعات یدکی و امکانات، مشکلات دیگری را ایجاد کرده است. روند حمایت دولت ناکارآمد بود و منجر به ایجاد فضاهای اختصاصی و کاهش رقابت پذیری شد.
چگونه می توان به تعادل بین حمایت تعرفه ای و افزایش رقابت پذیری در صنعت خودرو دست یافت و چه راهکارهایی می تواند به تحقق این هدف کمک کند؟
سیاست های اقتصادی باید در قالب یک استراتژی بلندمدت تدوین شود که بتواند به چالش های کوتاه مدت نیز پاسخ دهد. توجه به اهداف بلندمدت مانند توسعه پایدار و افزایش بهره وری همواره باید در دستور کار باشد. در عین حال باید سیاست های اقتصادی به گونه ای طراحی شود که به کاهش مشکلات اقتصادی و اجتماعی در کوتاه مدت کمک کند.
هماهنگی بین سیاست های کلان اقتصادی و تصمیم گیری های ساده در حوزه های مختلف مانند تجارت، تولید و فناوری می تواند به دستیابی به تعادل مناسب کمک کند. حفاظت از گمرک باید به گونه ای طراحی شود که به صنعت محلی فرصت رقابت و رشد بدهد، اما بدون اینکه منجر به انحصار و عدم رقابت شود.
این سیاست ها باید از توسعه فناوری های بومی حمایت کند و به تدریج و با برنامه ریزی مشخص برای رقابت با محصولات خارجی اجرا شود. برای دستیابی به این هدف، کیفیت محصول باید از طریق نوآوری و بهبود بهره وری در صنعت خودرو بهبود یابد و هزینه ها کاهش یابد.
آیا معرفی فناوری های جدید مانند خودروهای الکتریکی، به ویژه در حوزه های محیط زیست، اقتصاد و تجربه مصرف کننده می تواند صنعت خودروسازی را به طور چشمگیری متحول کند؟ تاثیرات این مشکل بر بازار و صنعت خودرو چیست؟
مسلم است که فناوری های نوینی مانند خودروهای برقی می توانند صنعت خودروسازی را متحول کنند، مشروط بر اینکه زیرساخت های لازم برای تولید و استفاده صحیح از این فناوری ها ایجاد شود. تحولات جهانی در وسایل نقلیه الکتریکی و خودروهای خودران باید به عنوان یک فرصت تلقی شود نه تهدید. ایران باید به این تحولات بپیوندد و در این راستا سرمایه گذاری بلندمدت در تحقیق و توسعه انجام دهد. برای توسعه خودروهای برقی در ایران باید شبکه های شارژ و همچنین سیاست های دولتی و اقتصادی حامی این نوع خودروها تقویت شود.
نقش بخش خصوصی در توسعه صنعت خودرو چیست و چگونه می تواند به بهبود کیفیت و افزایش رقابت پذیری و نوآوری در این صنعت کمک کند؟
بخش خصوصی باید نقش محوری در روند توسعه صنعت خودرو داشته باشد، زیرا در بیشتر موارد بخش خصوصی قادر به نوآوری، افزایش کیفیت و جذب سرمایه گذاری خارجی است. دولت باید بسترهای قانونی و اقتصادی را برای تسهیل فعالیت های بخش خصوصی فراهم کند، اما در عین حال نظارت مناسبی بر فعالیت های بخش خصوصی برای جلوگیری از فساد و انحصار اعمال شود. ایجاد فضای رقابتی و بازار آزاد می تواند کیفیت محصولات خودرویی را به ویژه در مقایسه با محصولات وارداتی افزایش دهد.
مقررات زدایی می تواند به ویژه در بخش تولید موثر باشد، اما این فرآیند باید با دقت انجام شود. رفع محدودیت های نظارتی باید به گونه ای باشد که از یک سو مانع از سوء استفاده های احتمالی نشود و از سوی دیگر فعالیت های تولیدی را تسهیل کند. اما اگر مقررات زدایی به درستی انجام شود و نظارت کافی بر فعالیت های تولیدی اعمال شود، می تواند به افزایش بهره وری و کاهش هزینه های تولید کمک کند.
تعامل با شرکای خارجی چه فرصت ها و چالش هایی را برای صنعت خودرو به همراه دارد و چگونه می تواند بر توسعه و رقابت پذیری این صنعت تاثیر بگذارد؟
تحریم ها مستقیماً صنعت کشور را تحت تأثیر قرار داده و دسترسی به فناوری های جدید و مواد اولیه مورد نیاز برای تولید را کاهش داده است. با این حال تحریم ها می تواند فرصتی برای تقویت توانمندی های محلی باشد. صنایع محلی باید به سمت خودکفایی حرکت کنند و به جای تکیه بر واردات، بر توسعه و ارتقای فناوری های محلی تمرکز کنند. در این راستا سیاست های اقتصادی باید از توسعه این قابلیت ها حمایت کند. همکاری با شرکای خارجی می تواند به ویژه در انتقال فناوری و افزایش سطح کیفی تولید خودرو موثر باشد. اما چالش هایی نیز در این مسیر وجود دارد که مهمترین آن تحریم ها و بی ثباتی اقتصادی در کشور است. برای حل این مشکلات باید قراردادهای شفاف مبتنی بر سود متقابل ایجاد شود تا بتوان از فرصت های جهانی بهره برداری کرد.
راهکارهای جذب سرمایه گذاری خارجی در صنعت خودرو چیست و چگونه می توان این سرمایه گذاری ها را بهبود بخشید؟
برای جذب سرمایه گذاری خارجی در صنعت خودرو، ایجاد فضای کسب وکار مناسب از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این شامل کاهش موانع اداری و ایجاد زیرساخت های لازم مانند حمل و نقل، انرژی و ارتباطات مالی است. توسعه مشوق های مالی مانند معافیت های مالیاتی و تسهیلات اعتباری با نرخ سود پایین نیز می تواند مشوقی برای سرمایه گذاران باشد.
تقویت همکاری های بین المللی از طریق امضای قراردادهای تجاری و برگزاری نمایشگاه ها و کنفرانس ها نیز به ارائه فرصت های سرمایه گذاری کمک می کند. توجه به نیازهای سرمایه گذاران از جمله ارائه اطلاعات دقیق در مورد بازار و حمایت از آنها، نقش مهمی در جذب سرمایه دارد.
توسعه نوآوری و فناوری با حمایت از پروژه های تحقیق و توسعه و ایجاد مراکز نوآوری می تواند به جذب فناوری های پیشرفته کمک کند. در نهایت تقویت نیروی کار از طریق آموزش، مهارت افزایی و همکاری با دانشگاه ها زمینه ساز تامین نیروی کار متخصص در صنعت خودروسازی خواهد بود. با اجرای این راهکارها می توان زمینه های رشد و توسعه پایدار صنعت را فراهم کرد.