صنعت خودروسازی ایران یکی از بزرگ ترین و پیچیده ترین بخش های اقتصادی کشور است که در چند دهه گذشته با چالش ها و بحران های مختلفی مواجه بوده است. از مهم ترین مشکلات این صنعت می توان به قیمت گذاری دستوری، خصوصی سازی ناکارآمد و بحران های مدیریتی اشاره کرد. این مسائل علاوه بر نارضایتی مصرف کنندگان، اثرات منفی متعددی بر عملکرد تولیدکنندگان و شرایط اقتصادی کشور داشته است.
در این شرایط امیرحسن کاکایی، فعال و کارشناس صنعت خودرو و از اعضای هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت در گفت و گو با «دنیای خودرو» به تحلیل و بررسی وضعیت فعلی صنعت خودرو پرداخت و راهکارهایی برای برون رفت از آن ارائه کرد. بحران های موجود
وی در این پیگیری به طور ویژه به مواردی مانند قیمت گذاری دستوری و تاثیرات آن بر تولید خودرو و بازار اشاره می کند.
کاکایی معتقد است: این سیاست علیرغم اهداف اولیه حمایت از مصرف کنندگان، عملاً باعث افت کیفیت محصول، ضرر برای خودروسازان و افزایش مشکلات اقتصادی در صنعت خودرو شد.
وی همچنین به ناکارآمدی فرآیندهای خصوصی سازی در حال وقوع در صنعت خودرو پرداخت و بر لزوم اصلاح ساختار اداری و ورود سرمایه گذاران واقعی به این حوزه تاکید کرد.
با توجه به نقش صنعت خودرو در اقتصاد ایران و مشکلاتی که سال ها گریبان این صنعت را گرفته است، تحلیل شما از شرایط فعلی چیست؟ آیا این مشکلات تبدیل به یک بحران مزمن شده است یا هنوز راهی برای برون رفت از آن وجود دارد؟
صنعت خودروی ایران چندین دهه است که از یک بحران ساختاری رنج می برد. بسیاری از مشکلات امروز نتیجه سیاست های اشتباهی است که در طول این دهه ها ادامه داشته است. از جمله سیاست ها می توان به قیمت گذاری دستوری اشاره کرد که به جای ایجاد تعادل در بازار، تعارضات جدی بین قیمت تمام شده تولید و قیمت فروش ایجاد کرد. این بحران مزمن نتیجه دخالت بیش از حد دولت در این صنعت است.
تولیدکنندگان به جای تمرکز بر بهبود کیفیت و افزایش بهره وری، مجبور به اجرای سیاست هایی هستند که نه تنها سودآور نیستند، بلکه از نوآوری و توسعه نیز جلوگیری می کنند. با این حال معتقدم با تصمیمات درست و شجاعانه می توان این صنعت را در مسیر درست هدایت کرد. اصلاح ساختارها و تغییر رویکرد دولت دو گام اساسی برای خروج از این بحران است.
همانطور که ذکر شد؛ قیمت گذاری هدفمند یکی از بحث برانگیزترین موضوعات در صنعت خودرو است. هدف از این سیاست چه بود و چرا عملا به ضرر تولیدکنندگان و مصرف کنندگان تمام شد؟
قیمت گذاری دستورالعمل در ابتدا با هدف حمایت از مصرف کنندگان و کنترل بازار آغاز شد. اما در عمل نتایج کاملا متفاوتی داشت. این سیاست تولیدکنندگان را مجبور کرد تا محصولات خود را با قیمتی کمتر از قیمت تمام شده واقعی به بازار مصرف بفروشند. در نتیجه، زیان های انباشته ای وجود داشت که منجر به کاهش قابل توجهی در توان مالی شرکت ها شد.
از سوی دیگر، زمانی که یک تولیدکننده نمی تواند هزینه های خود را پوشش دهد، چگونه می تواند بر تحقیق و توسعه، بهبود کیفیت و افزایش بهره وری تمرکز کند؟ نتیجه این وضعیت افت کیفیت خودروها و افزایش نارضایتی مصرف کنندگان بود. قیمت گذاری هدفمند نیز بازاری دوگانه ایجاد کرده است. بازاری رسمی با قیمت های پایین و بازاری غیررسمی با قیمت های بالا. در این میان دلالان و دلالان بیشترین سود را می برند و مصرف کننده واقعی متضرر می شود. به همین دلیل معتقدم این سیاست باید هر چه زودتر کنار گذاشته شود و بازار باید بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضا عمل کند.
خصوصی سازی در صنعت خودرو یکی از مواردی است که همواره بحث هایی را برانگیخته است چرا خصوصی سازی در این صنعت به اهداف خود نرسیده است و چه اصلاحاتی را برای موفقیت این فرآیند ضروری می دانید؟
خصوصی سازی در صنعت خودرو در ایران هرگز به معنای واقعی اتفاق نیفتاده است. بسیاری از شرکت های ظاهرا خصوصی شده در واقع توسط نهادهای دولتی یا شبه دولتی کنترل می شوند. این نوع خصوصی سازی تنها منجر به انتقال مالکیت از یک نهاد دولتی به نهاد دیگر شد و مشکلات اداری و ساختاری را حل نکرد.
برای موفقیت خصوصی سازی، به شفافیت مالی و اصلاحات حکومتی نیاز داریم. سرمایه گذاران باید مطمئن باشند که از منابع آنها در جهت درست استفاده می شود. دولت نیز باید از دخالت مستقیم در امور اجرایی دست بردارد و نقش خود را به عنوان تنظیم کننده و تسهیل کننده مشخص کند. خصوصی سازی زمانی موفقیت آمیز خواهد بود که شرکت ها بتوانند در یک محیط رقابتی و شفاف فعالیت کنند و از حمایت ناعادلانه دولت فاصله بگیرند.
بدهی انباشته شده توسط خودروسازان به مصرف کنندگان چگونه بر اعتماد عمومی تأثیر گذاشته است و چگونه می توان این اعتماد از دست رفته را بازسازی کرد؟
بدهی انباشته خودروسازان به مصرف کنندگان یکی از مهم ترین عوامل کاهش اعتماد عمومی به این صنعت است. تاخیر در تحویل خودرو، قیمت های بالا در زمان تحویل و تقاضای مابه التفاوت، مصرف کنندگان را ناامید کرده است. دلیل اصلی این وضعیت این است که تعهدات بیش از ظرفیت تولید واقعی است. خودروسازان به امید تامین نقدینگی، پیش فروش هایی را بیش از ظرفیت تولید خود انجام دادند. برای بازسازی اعتماد عمومی، فروش و تحویل خودرو باید شفاف تر باشد. یکی از راه حل های پیشنهادی فروش خودرو از طریق بورس کالا است. این روش می تواند شفافیت را افزایش دهد و از واسطه گری و فساد جلوگیری کند. نظارت دقیق تر بر عملکرد شرکت ها و تعهد به شفافیت مالی از دیگر اقداماتی است که باید در دستور کار قرار گیرد.
راهکار شما برای خروج صنعت خودرو از این بحران چیست؟ آیا سیاست های فعلی نیاز به تغییر اساسی دارد؟
شکی نیست که خروج از بحران مستلزم تغییر ریشه ای در سیاست هاست. گام اول لغو قیمت گذاری دستوری و آزادسازی قیمت ها است. این اقدام انگیزه تولیدکنندگان را برای افزایش کیفیت و بهره وری افزایش می دهد و در نهایت به نفع مصرف کنندگان خواهد بود.
فروش خودرو از طریق بورس کالا می تواند راهکاری موثر برای ایجاد شفافیت در بازار باشد. این روش نه تنها فساد را کاهش می دهد، بلکه باعث می شود بازار بر اساس مکانیسم عرضه و تقاضا کار کند. اصلاح ساختارهای اداری و خصوصی سازی موثر نیز از اقدامات ضروری است.
دولت باید نقش خود را بازتعریف کند و به جای دخالت مستقیم، سازماندهی و زیرساخت ایجاد کند. در نهایت، تغییر رویکرد به سمت توسعه فناوری و نوآوری کلید موفقیت بلندمدت صنعت خودرو است. باید به این صنعت به عنوان یک بخش استراتژیک نگریسته شود و حمایت های لازم برای توسعه آن صورت گیرد. تنها با اتخاذ این روش ها می توانیم آینده روشن تری را برای صنعت خودرو متصور باشیم.